Kontrata e qirasë: Llojet e kontratës

Autor: Jusuf ZIMERI

Marrë parasysh natyrën e kontratës së qirasë konkludohet se kontrata e qirasë është dy lloje:

1. Qiraja për shfrytëzimin e dobive që dalin nga sendi i dhënë me qira si psh dhënia e shtëpisë për banim me qira, dyqaneve të ndryshme, makinave transportuese etj.
2. Qiraja për punë, mëditje që subjekti i kontratës është puna.

Procesi i vërtetimit të së drejtës së pronsimit
Juristët islam kanë diskutuar gjerësisht për procesin e vërtetimit të së drejtës së pronësimit te kontrata e qirasë për shfrytëzimin e dobive që dalin nga sendi i dhënë me qira. Sipas shkollës juridike të Hanefive dhe Malikijve, kjo e drejtë vërtetohet gradualisht dhe atë varësisht nga gatishmëria e sendit të dhënë me qira, sepse edhe qiramarrësi dobinë nga sendi e shfrytëzon në mënyrë graduale. Sipas këtyre dy shkollave juridike islame, qiraja nuk detyrohet me lidhjen e kontratës, por ajo detyrohet në proporcion me shfrytëzimin e dobive dhe atë pjesë.

Shfrytëzimi i dobisë nga sendi i marrë me qira
Theksuam edhe më parë se me kontratën e qirasë bëhet e drejta e pronësimit të ndërsjellë mes palëve kontraktuese. Kjo nënkupton se qiramarrësi posedon të drejtën e shfrytëzimit maksimal të dobive që dalin prej sendit të marrë me qira. Mënyra e shfrytëzimit duhet të bëhet me mjete dhe metoda adekuate të cilat toleron sendi i dhënë me qira. Nëse një njeri merr me qira një shtëpi për banim, ai ka të drejtë ta shfrytëzojë atë si të donë. Ka të drejtë të banojë vetë në te, ka të drejtë ta fusë dike tjetër në atë shtëpi për banim. Gjithashtu në te ka të drejtë të instaloj mjetet dhe renditë e tija shtëpiake. Mirëpo nëse shtëpia është për banim, personi që e ka marrë me qira nuk ka të drejtë që në te të fusë dike i cili dëmton shtëpinë, që të hapë ndonjë punëtori e cila e dëmton atë si psh, farkëtar apo minifabrikë tjetër që e dëmton shtëpinë. Nga tërë kjo nënkuptohet se ajo duhet të shfrytëzohet në bazë të traditës së vendit për shfrytëzim banimi.

Meqë dobia nga sendi i marrë me qira, shndërrohet në pronë të qiramarrësit ai posedon të drejtën që atë ta shfrytëzoj vetë, por gjithashtu ka të drejtë që t’ia japë edhe dikujt tjetër me qira me çmim të ngjashëm apo më të vogël. Mirëpo, nuk ka të drejtë që ta japë me qira me çmim më të madh për shkak të dëmtimit më të madh të sendit të dhënë me qira.

Sipas medhhebit Hanefij nuk lejohet dhënia me qira e sendit të marrë me qira me çmim më të lartë, me përjashtim në këto tre raste:
– Nëse në sendin e marrë me qira shton diçka nga pasuria e tij dhe bashkërisht e jep me qira në këtë rast kontrata është e vlefshme.
– Nëse në objektin e qirasë bënë rinovime apo meremetime të dukshme që rrisin vlerën e qirasë
– Që pagesa të bëhet me lloj tjetër nga kontrata e parë.

Nëse personi merr me qira ndonjë makinë apo mjet tjetër transporti për të transportuar artikuj, ai ka të drejtë të transportojë mjete të ndryshme që kanë peshë të njëjtë ose më të vogël. Në këtë rast duhet theksuar se patjetër duhet të caktohet njëra prej dy elementeve, afati i përdorimit, ose vendi ku do të përdoret, sepse nëse nuk përcaktohet atëherë kontrata konsiderohet e prishur.

Shitja e sendit të dhënë me qira
Kontrata e qirasë për sendin e dhënë me qira nuk shpronëson nga pronësimi pronarin e saj të parë, por gjatë kohës kur sendi është i dhënë me qira, pronari a ka të drejtë ta shesë atë?. Dijetarët islam nuk janë unik në mendimet e tyre se a lejohet shitja e sendit të dhënë me qira apo jo.

Shumica e dijetarëve[1] janë të mendimit se pronari i sendit të dhënë me qira, ruan të drejtën e tij për shitje të sendit personit që e ka marrë me qira, apo ndonjë pale tjetër.

Sipas shkollës juridike të hanefive, nëse shitja bëhet me arsyetim të fortë juridik siç është pagimi i borxhit, lejohet shitja, e nëse ajo bëhet pa arsyetim, atëherë kontrata e shitblerjes është e varur nga pëlqimi i qiramarrësit, nëse ai e lejon, kontrata është e vlefshme, e nëse ai nuk e lejon kontrata konsiderohet e prishur.

Sipas Shafive nuk lejohet në asnjë mënyrë shitja e sendit të marrë me qira për shkak se kontrata e qirasë pengon dorëzimin e sendit të kontraktuar në shitblerje.

Përfundimi dhe Anulimi i kontratës së qirasë
Kontrata e qirasë sado që të zgjasë koha e saj, ojo përsëri është kontratë e përkohshme, andaj edhe sikur çdo kontratë tjetër, ka fillimin dhe përfundimin e saj, Kontrata e qirasë sipas juristëve islam mund të përfundoj në këto raste:
1. Me përfundimin e afatit të kontratës së qirasë,

2. Kontrata e qirasë mund të përfundoj apo të anulohet me kontratë tjetër për anulimin e kontratës e cila në terminologjinë e sheriatit Islam njihet me emrin “el Ikale”. Western union agent Me nocionin “El ikale” nënkuptojmë marrëveshjen mes dy palëve kontraktuese për prishjen apo anulimin e kontratës së arritur më parë, për ndonjë arsye apo aksident që dëmton ndonjërën palë. Edhe validiteti i kësaj kontrate varet nga pëlqimi i dy palëve kontraktuese.

3. Shkatërrimi apo prishja e sendit të dhënë me qira nga e cila duhet shfrytëzuar dobitë e saja, shpien në përfundimin e kontratës së qirasë, për shkak të mos arritjes së frytit nga kontrata e qirasë.

4. Vdekja e ndonjërës nga palët kontraktuese sipas dijetarëve të shkollës hanefite, shkakton përfundimin e kontratës së qirasë. Sipas shumicës tjetër të dijetarëve islam, vdekja e ndonjërës nga palët kontraktuese nuk shpien në përfundimin e kontratës, por ajo ngelë valide te trashëgimtarët e tij.

5. Sipas medhhebit Hanefij kontrata e qirasë mund të prishet nëse për te ekzistojnë arsye. Arsye konsiderohet: çdo send aksidental që e dëmton palën kontraktuese nëse kontrata ngelë në fuqi, e ky dëmtim nuk evitohet pa prishjen e kontratës.[2] Juristi hanefij Ibni Abidin thotë: arsye konsiderohet çdo gjë e aksidentale me të cilën nuk mund të shfrytëzohet sendi i lidhur në kontratën e qirasë pa dëmtim që në trupin e tij, apo pasurinë e tij, andaj duhet anuluar kontratën.[3]

Kufizimi (afatizimi) i kohës së qirasë
Është e qartë se për tu evituar mosmarrëveshjet mes dy palëve kontraktuese patjetër duhet të bëhet edhe afatizimi i kontratës së qirasë. Andaj juristët islam thanë se afatizimi duhet të jetë i ditur. Nëse afatizimi përcaktohet në vit apo muaj, atëherë muaji apo viti konsiderohet sipas kalendarit islamik, donë të thotë sipas muajve të hënës. Kjo mbështetet në ajetin Kur’anor ku Allahu xh.sh. thotë: “Jeseluneke anil ehile kul hije mevakitu linasi vel haxhi”[4]

Dijetarët islam të të gjitha shkollave juridike islame janë të mendimit se përcaktimi i afatit të qirasë është çështje e domosdoshme në lidhjen e kontratës së qirasë, por ata nuk u pajtuan në maksimumin e afatizimit të kontratës së qirasë. Shumica e dijetarëve islam janë të mendimit se maksimumi i afatizimit të kontratës së qirasë nuk është i përcaktuar, por ajo ekskluzivisht varet nga sendi për të cilin bëhet kontrata e qirasë, që nënkupton se derisa të ekzistoj sendi i dhënë me qira, edhe kontrata ,mundet me qenë valide. Bile kontrata e qirasë mundet me qenë edhe gjatë tërë jetës me përjashtim të kontratës së qirasë në pasurinë e vakëfit. Kontrata e qirasë së Vakëfit nuk guxon të jetë më e gjatë se sa tri vite. Arsyeja për këtë përkufizim qëndron në shenjtërinë e pronës së vakëfit dhe me qëllim që të evitohet mundësia që qiramarrësi një ditë të pretendojë se ajo është pronë e tijë.

Sipas mendimit të imam Shafiut kontrata e qirasë është e vlefshme vetëm për një vit, e jo më gjatë, kurse sipas një transmetimi tjetër nga imam Shafiu thuhet se maksimumi i kontratës së qirasë është  tridhjetë vite .[5]

Nëse në kontratën e qirasë përcaktohet koha e shfrytëzimit të sendit, por nuk përcaktohet fillimi i shfrytëzimit, sikur ti thotë: ta dhashë shtëpinë me qira për një vit, pa e përcaktuar prej kur fillon, atëherë sipas Hanefijve dhe Malikijve validiteti i kontratës dhe shfrytëzimit është me lidhjen e kontratës. Në këtë kontekst ekziston edhe mendim i kundërt i përfaqësuar nga Shafit i cili thotë se kjo kontratë është e pavlefshme, për shkak të paqartësisë. Marrë parasysh argumentet e dy mendimeve konstatohet se mendimi i parë është më i realët dhe më i argumentuar. Ky mendim mbështetet në kontratën e qirasë mes Shuajbit as. Dhe Musas a.s. të cilët kishin bërë kontratë të qirasë mes veti por nuk kishin përcaktuar fillimin.

Mirëpo nëse përcaktohet fillimi, por nuk përcakton fundi, sikur t’i thotë: Ta dhashë këtë shtëpi me qira për çdo muaj me këtë çmim. Në këtë kontratë nuk ka përkufizim sepse muajt vinë njëri pas tjetrit pa ndërprerë. Këtë formë të kontratës e lejuan Hanefitë por vetëm në muajin e parë, që nënkupton se nëse përfundon muaji çdonjëra prej palëve ka të drejtë ta anuloj kontratën.