Shkruan: Jusuf Zimeri
Shembujt në Kur’an
Shembujt në Kur’anin e madhërishëm kanë një elokuencë të veçantë dhe ato mund ti njohë vetëm ai i cili ka njohuri të thella mbi sekretet e gjuhës arabe. Shembujt në Kur’anin Fisnik, nxjerrin kuptimet në një imazh të gjallë dhe të qartë që vendosen në mendjen e njeriut duke bërë analogji një send të pa prekshëm. Prandaj nuk ka dyshim shprehjeve nëse u bëhet një shembull, ato bëhen më të qarta për mendjen dhe më të shëndosha për dëgjimin.
Shembujt sipas gjuhëtarëve janë dy lloje, q që janë:
- Shembuj të qartë (المثل الصريح) janë ato shembuj ku përdoret nocioni “shembulli مثل” kjo qartëson të kuptuarit dhe nuk kanë nevojë për argument shtesë, siç është rasti me ajetin kur’anor ku All-llahu xh.sh. thotë:
مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّـهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِي ظُلُمَاتٍ لَّا يُبْصِرُونَ
“Shembulli i tyre është si shembulli i atij që ndezë një zjarr dhe posa ai ndriçon vendin përreth tij, All-llahu ua shuan dritën atyre dhe i lë në errësira, (dhe aty) nuk shohin[1]”. Nga ky lloj i shembujve në kur’ani kerim gjejmë 41 shembull.
- Shembuj potencial, janë ato tekste ku nuk përmendet nocioni “shembulli”, por që dispozita e saj nënkupton shembullin, siç është rasti me ajetin kur’anor ku All-llahu xh.sh. thotë:
أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَىٰ تَقْوَىٰ مِنَ اللَّـهِ وَرِضْوَانٍ خَيْرٌ أَم مَّنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَىٰ شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّـهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ
“A është më i mirë ai që ndërtesën e vet e themeloi në devotshmëri dhe në kënaqësi të All-llahut, apo ai që në ndërtesën e vet e themeloi buzë bregut të shembur e bashkë me të bie në zjarrin e Xhehenemit? All-llahu nuk i udhëzon njerëzit zullumqarë”[2] Shembulli këtu përfitohet nga brendësia e tekstit, edhe pse nuk përmendet askund nocioni “Shembull”.
Ajo që besimtari islam duhet kuptuar nga shembujt që përmenden në Kur’an, është se shembuj reflektojnë mëshirën dhe dashurinë e All-llahut ndaj robit të Tij, që ti mundësohet lehtësimi i kuptimit dhe të ketë qasje më të lehtë në tekste. All-llahu xh.sh. thotë:
وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ
“Këta janë shembuj që Ne ua sjellim njerëzve, po këta nuk i kupton kush pos dijetarëve”[3]
Imam Fahrudin Er-Razi në shpjegimin e ajeti të lartpërmendur thotë: ngjashmëria në këtë rast është shumë e shëndoshë, sepse hipokritët fillimisht me besimin e tyre fituan dritën, e pastaj me hipokrizinë e tyre e fikën këtë dritë dhe ranë në errësirë, e ku ka errësirë më të madhe se sa të biesh në errësirën e fesë.
Sudiju në tefsirin e tij thotë: transmetohet nga Ebi Maliki dhe nga Ebu Salahi, ky nga Ibni Abasi dhe nga Murrete e ky nga Ibni Mes’udi, e ky nga disa prej sahanëve, rreth ajetit: “فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ dhe posa ai ndriçon vendin përreth tij” pretenduan se disa njerëz kishin hyrë në fenë islame me ardhjen e Pejgamberi [Alejhis-selam] në Medine, e pastaj ata bënë hipokrizi. Andaj shembulli i tyre është si shembulli i një njeriu që ishte në errësirë dhe e ndezi një zjarr i cili do të ndriçoj rreth tij që të shoh vendin ku gjendet dhe të ketë njohuri nga kush të frikohet. Derisa ai është në këtë gjendje, fiket zjarri dhe sërish ngelë në errësirë. Ngjashëm është edhe mynafiku, ishte në errësirë, në shirk, pastaj pranoi islamin ku njohu hallallin dhe haramin, e njohu të mirën dhe të keqen, e derisa ishte në këtë gjendje ai kalon në kufr (pabesim), pra sërish në errësirë.[4]
Abdurrahman ibn Zejd ibn Esleme në shpjegimin e ajetit: ”مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا Shembulli i tyre është si shembulli i atij që ndezë një zjarr” thotë: kjo është cilësia e hipokritëve, ata besuan derisa imani ndriçoi zemrat e tyre ashtu si ju ndriçoi zjarri atyre që e ndezën në errësirë, pastaj bënë kufr (mosbesim) dhe All-llahu ua fiku dritën, ashtu siç humb drita kur shuhet zjarri dhe ata ngelin në errësirë dhe nuk shohin. Ngjashëm mendon edhe Ibni Abasi kur thotë: Nocioni “En-Nurë – dritë” është imani i tyre që ata e shqiptonin, kurse nocioni “dhulumat – errësira” është lajthitja e tyre, kufri i tyre që ata e shqiptonin.
Abdurrezaku transmeton nga Ma’meri e ky nga Katadete se ajeti: ”مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ Shembulli i tyre është si shembulli i atij që ndezë një zjarr dhe posa ai ndriçon vendin përreth tij” bënë fjalë për dëshminë (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ La ilahe il-lall-llah( që ishte ndriçim për ta, me te u ushqyen dhe u siguruan në jetën e kësaj bote, u martuan me gratë dhe siguruan gjakun tyre, e kur të vdesin All-llahu xh.sh. e fikë nurin e tyre dhe i brakisë në errësirë dhe nuk shohin.
Imam Sha’raviu duke shpjeguar këtë ajet kur’anor thotë se çifutët ishin ata që thoshin se është koha për një pejgamber të ri dhe ata kishin vendosur që t’i besonin këtij pejgamberi të ri që do ta Dërgojë All-llahu fuqiplotë. Ata kërkonin dritën- nurin që do të vijë nga All-llahu, e kur All-llahu xh.sh. dërgoi të Dërguarin e tij, ata nuk i besuan, ata u larguan nga ky dritë udhëzuese, sepse në qenien e tyre ishte shkatërrimi, andaj në momentin kur ata u larguan nga ky besim edhe All-llahu e fiku nurin e besimit të tyre.[5]
Ajeti thotë: “posa ai (zjarri) ndriçoi vendin për rreth tij, All-llahu ua shuan atyre rrezatimin (nurin) dhe i le në errësira” nuk tha në errësirë, por përdori shumësin “errësira”!. E përdori shumësin sepse errësirat e tyre ishin të gërshetuara mes veti dhe assesi nuk mund të dalin prej tyre. Errësirat e tyre erdhën si rezultat i asaj se ata kërkuan vetëm të mirat e kësaj jete e nuk kërkuan favoret e botës tjetër. Prandaj ata në zemrat e tyre kishin errësirën e urrejtjes, errësirën e zilisë, errësirën e egoizmit etj, pra në zemrat e tyre nuk kishte vetëm një errësirë por shumë errësira.
Në ajetin tjetër All-llahu xh.sh. thotë: صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَرْجِعُونَ “Ata janë të shurdhër, memecë, e të verbër; prandaj nuk kthehen (nga e keqja në të mirë)”. Vërejmë se All-llahu xh.sh. hipokritët dhe çifutët i cilëson edhe me tri cilësi tjera, që janë: shurdhër, memec dhe të verbër. Në realitet ata edhe pse kanë veshë, nuk dëgjojnë të vërtetën, kanë gjuhë, por nuk flasin të vërtetën, kanë sy por nuk shohin të vërtetën, sepse të tillët kanë humbur funksionimin e shqisave që shpijnë drejt njohjes dhe diturisë. All-llahu xh.sh. thotë:
وَاللَّـهُ أَخْرَجَكُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
Perëndia u ka nxjerrë juve nga barku i nënave tuaja e ju nuk dinit asgjë, ai u dha të dëgjuarit, të pamurit dhe zemrat për të qenë falënderues.[6]
Kur All-llahu xh.sh. thotë: فَهُمْ لَا يَرْجِعُونَ prandaj nuk kthehen” nënkupton qartë se atyre nuk do t’ju kthehen këto shqisa dhe përderisa nu u kthehen këto shqisa , ata nuk do t mund t kthehen në rrugën e hidajetit, rrugën e shpëtimit. Atyre u është prishur zemra dhe nuk do të rikthehen nga lajthitja dalaleti (kufri) pasi që e kanë blerë.
All-llahu xh.sh. thotë:
أَوْ كَصَيِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ فِيهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ يَجْعَلُونَ أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَاللَّـهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ ﴿١٩﴾
- “Ose (Shembulli i tyre është) si ndonjë shi i rreptë prej së larti me errësirë, me bubullimë e me vetëtimë, e prej frikës së vdekjes, nga rrufeja, ata vejnë gishtat në veshët e tyre. Po All-llahu është rrethues i mosbesimtarëve (atij nuk mund t’i shpëtojë askush).”
Përmes këtij ajeti All-llahu xh.sh. sjell edhe një shembull tjetër për hipokritët për të sqaruar edhe më shumë gjendjen e tyre.
Fillimi i ajetit (Ev kësaj-jibin mines-semai كَصَيِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ فِيهِ) ka kuptimin e shiut të shumtë e pikëmadh i shoqëruar me errësirë që bie nga lart, ngase nocioni “Saj-jibun –rrjedh nga folja Sabe-jesubu” që në aspektin gjuhësor ka kuptimin për diçka që zbret nga lart. Në kontest të kësaj, “saj-jibun” është shiu i cili zbret nga lartë. Nocioni “Es-semau -qielli” që në aspektin gjuhësor nënkupton çdo gjë që gjendet lart, mbi kokat tona, siç është tavani i shtëpisë. Nocioni “Ra’dun – رعد“ bubullima është zhurma që formohet me fërkimin e ajrit me bashkimin e reve. Nocioni “Es-savaiku – الصواعق“ rrufe, është zjarr i madh që zbret nga qielli gjatë rënies së shiut që është zbrazje e elektricitetit nga retë.
Nga ajetet e më sipërme , All-llahu me madhërinë e vet e përngjasin habinë e mynafikëve me dy shembuj:
Shembulli i parë: I përngjasin me gjendjen e atyre që kanë mbetur natën në fushë të hapur dhe kanë ndezur zjarr për të parë rrugën, por sapo zjarri ka ndriçuar vendin rreth e rrotull, Zoti e ka fikur dritën e zjarrit dhe i lë ata në errësirë aq të thellë sa nuk shohin gishtin në sy t’u shtihet . Kështu mynafikët anë ngelur të habitur.
Shembulli i dytë: Munafikët i përngjasin me ata që i ka zënë shiu në një natë të errët dhe ata kanë mbetur të lemerisur ndërmjet shkreptimash, bubullimash e rrufesh. [7]
Shkaku i zbritjes së ajetit 19
Imam Taberiu regjistron transmetimin nga Ibni Abasi dhe Ibni Mes’udi dhe disa sahabij tjerë, të cilët kanë thënë: Ishin dy burra nga hipokritët që ishin banorë të Medinës, ikën nga i Dërguari i All-llahut [Sal-lall-llahu alejhi ve sel-leme] për të shkuar te idhujtarët. Gjatë rrugës i zuri një shi i madh të cilin e përmend ajeti më sipër i shoqëruar me errësirë, bubullimë dhe vetëtimë. Sa erë që bubullonte ata i vendonin futnin gishtat e tyre në veshë nga frika se bubullima do të hyjë në veshët e tyre dhe do ti mbysë. Sa herë që shkrepte vetëtima dhe bënte dritë, ata i ecnin disa hapa, e kur binte errësira sërish ndaleshin. Këto momente i motivuan ata dy dhe thanë: Ah sikur të dalim të gjallë në mëngjes, do të shkojmë te Muhamedi, ti vendojnë duart tona mbi dorën e tij. Dolën në mëngjes, shkuan te Pejgamberi [Alejhis-selam] pranuan Islamin, venduan duart e tyre mbi dorën e Pejgamberit [Alejhis-selam] dhe u bënë mysliman të mirë. Andaj All-llahu xh.sh. përshkroi shembullin e këtyre dy hipokritëve si shembull para hipokritëve tjerë që ishin në Medine.[8]
Të gjithë njerëzit e dinë se All-llahu xh.sh. krijoi tokën, e cila përbërja e sajë është 71% nga uji. Pastaj All-llahu xh.sh. bëri që nga rrezet e diellit të bëhet operacioni i avullimit të ujit dhe prej tij të formohen retë. Pastaj krijoi erërat që do të bartin retë atje ku dëshiron All-llahu xh.sh.. I tërë ky proces në fund rezulton me rënien e shiut, për të ringjallur tokën dhe për të mundësuar jetë në të, jo vetëm për njeriun, por për të gjitha krijesat. Ky sistem është një proces i ndërlikuar me për njeriun, por i lehtë dhe preciz për All-llahu xh.sh. dhe tërësisht nën kontrollin e Tij.
Munafikët nuk i përkushtuan vëmendje këtij procesi që siguron jetën në tokë, këtyre mirësive që vijnë nga qielli, por ata vëmendje i përkushtuan çështjeve dytësore, më pak të rëndësishme, të kundërtën e asaj që vepronin myslimanët. Në transmetimin që e bënë Aisheja r.a. thuhet se Pejgamberi [Alejhis-selam] kur binte shi thoshte:
“O Zoti im, bëre këtë shi të qetë, të bereqetshëm”[9]
Procesi i rënies së shiut është krejt normal që para se të bjerë shiu nga qielli të errësohet pak, retë të zënë rrezet e diellit nëse është ditën, të zënë rrezet e hënës nëse është natën, mirëpo ata nuk u koncentruan te mirësia e shiut, por te errësirat prej të cilave frikoheshin. Domethënë, ata ishin të mbuluar nga shumë errësira, njëra mbi tjetrën, nga errësira e natës, nga errësira e reve, nga errësira e shiut, por mbi të gjitha nga errësira e mosbesimit, prandaj All-llahu xh.sh. përdorë shumësin (dhulumatin – errësirat).
Munafikët nga rrufeja i futnin gishtat e tyre në veshë për të mos dëgjuar rrufenë. Kur’ani kerimi përdorë nocionin “Esabi أَصَابِعَهُمْ “ që do të thotë gishtat, edhe pse realisht ata futnin majat e gishtërinjve. Mirëpo ky nocion argumenton se ata nga frika e madhe dhe trishtimi, bënin përpjekje që të fusnin në veshë tërë gishtin. Trishtimi i tyre ishte nga vdekja, sepse e dini se cili është dënimi i tyre, prandaj ishin të shqetësuar. Këtu paraqitet edhe një përshkrim tjetër i gjendjes së tyre, ata ku dëgjojnë Kur’anin, urdhrat dhe ndalesat, kërcënimet e përmendura, apo kur dëgjonin se diçka është zbritur për ta, ata i vendonin gishtat në veshët e tyre. Ata tmerroheshin nga ajo që Kur’ani përshkruante gjendjen e tyre. Mirëpo, pavarësisht tentativa të tyre, All-llahu xh.sh. në fund përfundon ajetin duke thënë: (وَاللَّـهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ Po All-llahu është tubuesi i mosbesimtarëve (atij nuk mund t’i shpëtojë askush).”
All-llahu xh.sh. thotë:
يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُم مَّشَوْا فِيهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوا وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ إِنَّ اللَّـهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿٢٠﴾
- “Vetëtima gati ua merr të pamurit dhe, sa herë që ajo u bënë dritë atyre, ata ecin në te, e kur u errësohet mbesin aty. E sikur të donte All-llahu, do t’ua merrte të dëgjuarit (me krismën e bubullimës) dhe të pamurit (me shkëndijën e vetëtimës). Vërtetë, All-llahu është i plotfuqishëm për çdo gjë.”
Përmes këtij ajeti na e tërheq vëmendjen në një çështje shumë të rëndësishme e që është se koha e vetëtimës është shumë e shkurtër, sado që të mundësoj njeriut t’i japë udhëzim, ajo është e shkurtë në krahasim me dritën e besimit-imanit i cili në vazhdimësi ndriçon rrugën e njeriut. Pastaj ekziston edhe një dallim esencial mes këtyre dy dritave, se drita e imanit nuk dëmton shqisat, por vetëm që qetëson kurse drita e vetëtimës gati sa ia rrëmben shikimin njeriut. E kjo vërtetohet edhe me ajetin e lartpërmendur ku All-llahu xh.sh. thotë: (يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ Vetëtima gati ua merr të pamurit”. Këtu vërejmë se All-llahu xh.sh. përdorë nocionin “Jahtafu يخطف“ që ka kuptimin e rrëmbimit të një sendi pa lejen e pronarit. Kjo nënkupton se sikur dëshira e All-llahut xh.sh. të ishte që atyre tua rrëmbente shikimin dhe dëgjimin fizik, do ta bënte, sepse njeriu nuk ka fuqi të ndalojë viktimën që mos t’ia rrëmbejë shikimin. Ky është një kërcënim i drejtpërdrejtë prej All-llahut xh.sh. që i bënë hipokritëve se mund të merrni ndëshkimin që në jetën e kësaj bote, para vdekjes.
Mirëpo, sa herë vetëtima bënte dritë, ata ecnin disa hapa, aq sa u lejonte drita e kufizuar e kësaj bote, sepse realisht atyre u mungon drita e imanit në zemrat e tyre, prandaj kur fikej drita, ata ngecnin në vend. Muhamed ibn Is’haki transmeton nga Ibni Abasi r.a. i cili gjatë shpjegimit të këtij ajeti tha: Ata (hipokritët) e dinin të vërtetën dhe e deklaronin me gojë dhe me këtë që e bëjnë janë në rrugë të mbarë, por kur kthehet nga kjo rrugë në kufër, ata ngelin të hutuar.[10]
Mirëpo po të dëshironte All-llahu xh.sh. atyre do t’ua merrte të dëgjuarit (me krismën e bubullimës) dhe të pamurit (me shkëndijën e vetëtimës), mirëpo All-llahu xh.sh. nuk synonte një gjë të tillë.
Dëshira e Tij ishte që ata të posedojnë shqisat e të parit dhe të dëgjuarit me qëllim që ditën e gjykimit mos të kenë mundësi arsyetimi e të thonë se ne po të kishim pasur shikimin do ti kishim parë argumentet Tua, ose po të kishim pasur dëgjimin do ti kishim dëgjuar argumentet Tua, por ne nuk posedonim këto shqisa. Kjo nënkupton se këto shqisa ditën e gjykimin do të jenë dëshmi kundër tyre e jo për ata.
Ajeti përfundon duke thënë: (إِنَّ اللَّـهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ Vërtetë, All-llahu është i plotfuqishëm për çdo gjë.” Kjo na argumenton se All-llahu është i pa kufizuar në fuqi dhe mundësi, Ai është i gjithë pushtetshëm, pushteti i Tij është absolut dhe nuk mund t’i shpëtojë asgjë.
Ibni Xheriri thotë: “All-llahu i madhërishëm këtu e përshkruan Veten e tij se është i Fuqishëm për çdo gjë, sepse Ai ua tërhoqi vërejtjen mynafikëve për ashpërsinë dhe fuqinë e Tij, i lajmëroi ata se Ai me fuqinë dhe dijen e tij përfshinë të gjithë, ka mundësi tua marrë edhe shikimin edhe dëgjimin,[11] dhe nuk ka mundësi të fshehni diç prej Tij.
[1] Suretu El Bekare: 17
[2] Suretu Et-Tevbe: 109
[3] Suretu El Ankebut : 43
[4] Tefsir Ibni Kethir, 1/187.
[5] Tefsiru Sha’ravi, 1/171
[6] Suretu En-Nahl : 78
[7] H. Dalliu Ibrahim, Ajka e kuptimeve të Kur’ani kerijmit, f.51.
[8] Zuhjeli Vehbe, Tefsrul munir, 1/99
[9] Ahmedi dhe Ibni Maxheh
[10] Tefsiri i Ibni kethirit, 1/132.
[11] Ibni Kethiri, 1/136
