Shkruan: Prof. Resul ef. Rexhepi
مَنْ يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ
“Kujt Allahu ia do të mirën, ia mundëson studimin e thellë të fesë (normave të Sheriatit)” Hadith-sherif
Hyrje
Dalja në dritë e një gazete apo reviste e një institucioni, para së gjithash reflekton gatishmërinë e të njëjtit që për punën dhe aktivitetin e gjithëmbarshëm ta informojë anëtarësinë e tij dhe, njëherësh, përmes shkrimeve profesionale të ndikojë, sa do pak, në ngritjen e lexuesve nga fusha të ndryshme fetare, shkencore, kulturore e informative.
Deri në vitet e ‘80-ta të shekullit të kaluar, në të gjitha trojet shqiptare botohej vetëm një revistë fetare në gjuhën shqipe – “Edukata Islame“, që asokohe botohej në Prishtinë, kështu që, nevoja e besimtarëve islam, në Kosovë, Maqedoni e gjetiu, qe tepër e madhe si për të qenë të informuar po ashtu edhe për t’i mësuar mësimet e nevojshme të fesë Islame në gjuhën e tyre amtare. Prandaj, duke vlerësuar realisht këtë nevojë të myslimanëve dhe duke pasur parasysh rëndësinë që ka fjala e shkruar[1], sidomos për ngritjen e vetëdijes, të kulturës dhe të arsimimit të tyre islam, Ulemaja e Maqedonisë morën vendim sa të rëndësishëm po aq edhe meritor për botimin e një gazete fetare-islame.
Prandaj, me të drejtë mund të konstatojmë se dalja në dritë e “Hënës së Re“, si e para gazetë serioze islame e botuar në gjuhën shqipe pas Luftës së Dytë Botërore në Maqedoni, e cila shpërndahej gjithandej në trojet shqiptare, për shqiptarët e besimit islam ishte një sihariq i madh. Dalja e saj qe një hap historik, një aset kulturor islam tepër i rëndësishëm, sepse ishte i vetmi burim i shkruar në gjuhën shqipe, ku ata mund ta mësonin fenë e tyre në përgjithësi, dhe mësimet teorike të Sheriatit – fikhut nga shkolla juridike hanefite në veçanti. Në anën tjetër, një hap i tillë, shënoi vënien e një gurthemeli të rëndësishëm për periodikun islam dhe sidomos për publicistikën islame në Maqedoni.
Shkrimet e botuara në këtë gazetë-revistë, ishin nga më të ndryshmet: përfshinin shumë fusha dhe disiplina fetare dhe shkencore; gjithmonë pasqyronin aktivitetet e Bashkësisë Islame, takimet e titullarëve të saj me të tjerë, përmbanin edhe lajme tjera, intervista dhe informacione nga vendi dhe nga bota islame.
Kontributet që janë botuar në këtë revistë, janë kryesisht nga fusha e Kuranit, tefsirit, hadithit, fikhut, historisë islame, moralit-etikës, filozofisë, tesavufit, da’ves, pedagogjisë, psikologjisë, letërsisë dhe gjuhës arabe, trashëgimisë kulturore shpirtërore dhe materiale shqiptaro-islame, të artit[2]; aty – këtu ndonjë poezi[3], intervista me personalitete të ndryshme, e herë-herë janë dhënë edhe lajme, kronika dhe informacione të shkurtra nga vendi dhe nga bota islame. Janë botuar edhe informata rreth fillimit të punës në ndërtimin e ndonjë xhamie e sidomos rreth hapjes së tyre solemne të ilustruara me fotografi etj..
Sidoqoftë, në këtë kontribut tonin, kësaj radhe jemi ndalur kryesisht te rëndësia e kësaj reviste (e cila me krenari feston këtë vit 35 vjetorin e jetës së saj ose daljen e 372 numrave të saj deri më sot) dhe tek roli i saj i veçantë në kultivimin e mendimit të Sheriatit – mësimeve të fikhut hanefi ndër lexuesit e saj ose thënë ndryshe në arealin shqiptar. Kjo, para së gjithash, për dy arsye për mendimin tonë mjaftë me rëndësi:
E para, sepse në këtë revistë temat e jurisprudencës islame janë shkruar nga dijetarët shqiptarë të dëshmuar, të cilët me shumë kompetencë shkencore kryesisht janë mbështet në shkollën juridike hanefite, dhe nga dijetarë fukaha të dëshmuar të kësaj shkolle, dhe
E dyta, sepse nevoja e lexuesve -besimtarëve tanë të nderuar për ta njohur të drejtën e Sheriatit – fikhun hanefi në veçanti ka qenë tepër e madhe, sidomos kur atë e kanë bërë në gjuhën shqipe.
Ndonëse jurisprudenca islame ka një rëndësi të veçantë në kuptim të aplikimit të Sheriatit në jetën e përditshme të myslimanëve dhe ndonëse besimtarët tanë vazhdimisht kanë qenë kureshtarë për t’i njohur burimisht normat dhe dispozitat e Sheriatit, sidomos ato në fushën e së drejtës adhurimore (ibadatit) dhe të drejtës qytetare (muamelatit) fatkeqësisht, për shumicën e tyre, për shkaqe dhe rrethana tashmë të njohura, kanë qenë të detyruar të njihen në gjuhë të tjera e jo edhe në gjuhën shqipe.
Prandaj, botimi i “Hënës së Re” ishte një rast i mirë dhe i pazëvendësueshëm edhe për mësimin e fesë islame në gjuhën shqipe nga autorë shqiptarë dhe të tjerë, punimet e të cilëve janë përkthyer[4]. Për më tepër, kur të kihet parasysh fakti se librat dhe revistat e botuara në Shqipëri gjatë gjysmës së parë të shek. XX, ishin të pakta në trojet tjera jashtë Shqipërisë, madje edhe ato që ishin, për shkak të politikës antishqiptare dhe antiislame, paraqitnin rrezik për pronarët, prandaj ruheshin me fshehtësi të madhe.
Kontributi i “Hënës së Re”në kultivimin e mendimit sheriatik ndër ne
Në këtë gazetë -revistë fetare dymujore[5], fushës së jurisprudencës islame i është dhënë një vend mesatar dhe jo aq i mjaftueshëm në krahasim me nevojën që paraqiste dhe paraqet kjo fushë. Kjo ndoshta, kujtojmë, për shkak të kompleksivitetit dhe gjerësisë që përmbledh kjo shkencë, nga njëra anë, dhe për arsye të mungesës së penave kompetente dhe për të mos u ngelur barra vetëm disa personave, nga ana tjetër.
Edhe ato kontribute që janë botuar, i takojnë kryesisht fushës së ibadatit dhe më pak asaj të muamelatit, ndërsa të drejtës martesore (munakehatit) e poashtu edhe të drejtës penale (ukubatit), që janë disiplina shkencore jo më pak të rëndësishme se dy të parat, me ndonjë përjashtim të vogël, të thuash, fare pak iu është qasur. Nga fusha e ibadatit ka materiale të bollshme, madje në të shumtën e numrave edhe të përsëritura.
Nga 351 numra, sa i kam pas unë në dispozicion dhe sipas “Bibliografisë së “Hënës së Re (1987-2020)” përgatitur nga Shaban Ramani dhe botuar nga Bashkësia Fetare Islame e RMV (Shkup, 2021), afër 639 punime kanë të bëjnë me jurisprudencën islame; prej tyre shumica e punimeve janë autoriale, por ka edhe përkthime, gjithsej 107, kryesisht nga gjuha boshnjake, arabe, turke, më rrallë angleze, etj.
Numri i autorëve që kanë shkruar në këta 351 numra të “Hënës së Re” nga fusha e Sheriatit, ka ardhur gjithnjë duke u rritur. Po e përmendim se me më shumë se dhjetë kontribute janë paraqitur: Jusuf ef. Zimeri, Qufli ef. Osmani, Shaqir ef. Fetahu, Sylejman ef. Rexhepi, Sherif ef. Dehari e disa të tjerë.
Janë edhe disa kontribute të tjera të cilat kanë rëndësinë e tyre, ose së paku e kanë pas rëndësinë e tyre të madhe në kohën kur janë botuar, e ato janë shtojcat e “Hënës së Re”, si:
1. “Gjurma”, e cila ka filluar në vitin 1997 me numrin 133 të revistës “Hëna e Re”, dhe kjo shtojcë ka dalë në 17 numra të kësaj reviste.[6]
2. “Zëri i FSHI-së”, ka filluar në vitin 2007, dhe atë prej numrit 194.[7]
Në 17 numra të shtojcës “Gjurma” janë botuar gjithsej 11 tituj nga jurisprudenca islame, madje edhe atë vetëm në 8 numra të saj, sepse numrat tjerë nuk e kanë pasur as edhe një shkrim nga kjo fushë, siç janë nr. 3, 7, 10, 11, 12, 13, 14, 15, dhe 17.
Ndër kontributet më të kompletuara, të botuara në faqet e “Hënës së Re” nga fusha e Sheriatit – fikhut, veçojmë shkrimet e Jusuf ef. Zimerit, të cilat si nga sasia ashtu edhe për nga cilësia kanë peshën e vet. Një qasje të tillë, atij ia ka mundësuar përgatitja e tij profesionale dhe edhe angazhimi i tij permanent gjatë mbi 40 vjet pikërisht me këtë fushë.
Prandaj, bazuar në të tilla shkrime nga rrafshi i Sheriatit dhe pikërisht nga shkolla juridike hanefite, marrë të drejtën të konstatojë se “Hëna e Re” ka luajtur rol shumë të rëndësishëm në arsimimin e besimtarëve tanë-lexuesve të nderuar për aspektin e Sheriatit, në veçanti për fikhun hanefi. Duke qenë se gjithandej në trojet ku flitet shqip, besimtarët kanë praktikuar fikhun hanefi, edhe nevoja për të marrë mësime nga kjo fushë ka qenë më se e nevojshme.[8]
Shfletuesi i mirëfilltë i faqeve të kësaj reviste, pa vështirësi mund të konstatoj se kontributet në fushë të jurisprudencës islame, të shpërndara në 351 numrat e “Hëna e Re“, u janë dedikuar lexuesve në të shumtën e rasteve edhe sipas aktualitetit dhe kohës së tyre. Për shembull, kur ndonjë numër i revistës është nxjerrë në prag të muajit të Ramazanit, disa punime, me tërë ngjashmëritë e tyre, i janë kushtuar agjërimit, rëndësisë së muajit të Ramazanit, sadakatul-fitrit, ndonjë hytbeje tematike për agjërimin ose Ramazanin, për Lejletu-l-Kadrin etj. Kur revista nxirrej në prag të Haxhit, disa tema i kushtoheshin këtij adhurimi-ibadeti, kurbanit dhe dispozitave sheriatike të tij, e kështu me radhë. Në këtë kuptim, më së shumti lexuesit i bie në sy nr. 308, i cili është numër tematik, e i cili del me 128 faqe dedikuara rëndësisë së muajit të Ramazanit ose me gjithsej 52 tema[9], ose numri 208 me 11 punime, 210 me 10 punime, 273 me 13 punime, 285 me 14 punime, 296 me 13 punime, 341 me 8 punime e kështu me radhë.
Për sa i takon përcjelljes së temave në fushë të jurisprudencës islame, të botuara në “Hënën e Re” me referime shkencore, mund të thuhet se ato kanë shkuar krahas me ngritjen dhe përparimin e vetë revistës. Numrat e parë janë përgatitur më thjesht, prandaj dhe janë më pak të pasur me referime shkencore.
Të theksojmë edhe se, ndonëse në faqet e “Hëna e Re” janë botuar kontribute (nganjëherë me shumë ngjashmëri dhe përsëritje) nga disa disiplina të fikhut, gjë që është më se e mirëkuptueshme, sikurse janë pastërtia, namazi, agjërimi-ramazani, haxhi dhe zeqati, sadakatu-l-fitri, kurbani, Lejletul-Kadri, ka nga disiplinat e tjera, po aq të rëndësishme, për të cilat janë botuar më pak punime, ose edhe më keq, ka që nuk janë prekur fare. Për shembull, për të drejtën penale është shkruar shumë pak, sikundër edhe për të Drejtën Familjare Islame, sikur është mjaftuar vetëm me “Martesën Islame”, por pa u përfshirë, madje as për së afërmi, temat e tjera të kësaj fushe. Pastaj, të drejtën vakëfnore, të drejtën trashëgimore e të tjera është shkruar shumë pak. Në të vërtetë, në këtë revistë shkruhet për pronën vakufnore, për institucionet e vakëfit, por jo edhe për të drejtën vakëfnore. Për fat të keq, disa fusha të Sheriatit kanë ngelur gati të paprekura me shkrime ose me vetëm pak shkrime si e drejta trashëgimore, e drejta testamentare, e drejta ndërkombëtare, apo edhe nga e drejta civile, e shumë disiplina të tjera nga jurisprudenca islame. Për më tepër, ka disa numra të “Hënës së Re” që nuk përmbajnë as edhe një punim nga fusha e Sheriatit, si: 4, 15, 19, 20, 26, 27/28, 30, 66, 70, 74, 75/76, 82/83, 103, 107/108, 120, 121, 135, 136, 138, 139, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 191, 201, 202, 207, 345, 348, 349, e ndonjë tjetër.[10]
Një nisëm të mirë e të mbarë, “Hëna e Re” e ka bërë edhe me rastin e botimit të disa fetvave, të cilat i ka nxjerrë Bashkësia Islame e RMV, i ka botuar gjithsej 10 të tilla. Ato rëndom janë nxjerrë kur është aktualizuar një çështje e caktuar, p.sh. gjatë kohës së pandemisë globale është botuar fetvaja sipas së cilës ndalohet fshehja e infektimit me Covid-19, e të tjera të kësaj natyre. Ngjashëm me këtë është edhe rubrika “pyetje-përgjigje” që paraqitet në numrat e fundit të “Hënës së Re”.[11]
Teksa lexuesi i shfleton faqet e “Hënës së Re” nga një herë i bie në sy disa gabime të lëshuara nga redaksia, të cilat me pak vëmendje do të ishin evituar. Ndonëse këto nuk ja ulin aspak reputacionin dhe prestigjin që gëzon revista, më mirë do ishte sikur të mos figuronin. Më ka bërë përshtypje titulli “Pse Allahu e ligjësoi martesën?[12] sikur autori donë ta arsyetojë Allahun që e ka ligjësuar martesën !!! Tituj të tillë jo plotësisht të kuptueshëm ka edhe të tjerë.[13] Me gjithë këto lëshime, kësaj reviste autoritative aspak nuk i ulet niveli dhe vendi që ajo tashmë e ka siguruar.
Si përfundim
Revista “Hëna e Re”, me seriozitetin dhe transparencën e saj, me përkushtimin e saj permanent, duke qenë një tribunë e vërtetë dhe zë i fuqishëm islam në gjuhën shqipe, ka luajtur një rol tejet të rëndësishëm në ngritjen e vetëdijes, kulturës dhe arsimimit islam, jo vetëm të lexuesve të saj, por edhe më gjerë. Ajo ka luajtur rol tejet të rëndësishëm në ofrimin e mësimeve të fushës së fikhut- jurisprudencës islame të shkollës hanefite ndër lexuesit e saj besnik. Ajo, me aq mundësi sa ka pas, ka qenë fanar i botimeve të më vonshme nga provenienca islame në gjuhën shqipe në Maqedoni dhe jo vetëm. Ajo iu ka parapri botimit të literaturës autoriale në gjuhën shqipe dhe përkthimeve të ndryshme, me të cilat ne sot mburremi që i kemi.
“Hëna e Re” duke qenë një shkollë e vërtetë, një minber i vërtetë, duhet të jetë krenare që ia ka dalë që mendimin e saj islam dhe shkencor ta plasojë edhe më larg përmes fjalës së shkruar. Duke qenë se ajo ka synuar mbjelljen e dashurisë ndaj Allahut, Islamit, shkencës dhe vatanit, ia ka dalë që të bëhet e admiruar nga dashamirët e fjalës së shkruar. Ajo prore duhet të vazhdojë të shprehë shpirtin e Islamit burimor, mbi të gjitha të garantojë mbështetjen e mësimeve që publikon nga shkolla juridike hanefite, të angazhohet në mbulimin e të gjitha fushave dhe disiplinave fetare e shkencore, në veçanti të atyre që gjerë më tani kanë qenë më pak të prezantuara. Këtë do ta arrijë me ndihmën e Allahut (xh. sh.) dhe me gatishmërinë e redaksisë dhe bashkëpunëtorëve të saj. Një gjë është më se e sigurt: askush nuk mund të shkruaj për publicistikën islame në gjuhën shqipe në RMV pa iu referuar edhe “Hënës së Re“, e kjo e them me bindje të thellë se nuk është pak. Prandaj, me këtë, ajo definitivisht e ka arsyetuar emrin, vizionin dhe misionin e saj të shenjtë.
Në këtë përvjetor të “Hënës së Re” me shumë mburrje e krenari duhet t’i përkujtojmë, të gjithë ata që sado pak kontribuuan për këtë revistë dhe jo vetëm, e që sot nuk janë në mesin tonë, të cilët kanë kontribut të pamohueshëm në nismën, rritën dhe jetëgjatësinë e kësaj reviste, sepse falë punës dhe kontributit të tyre, ne sot shënojmë këtë jubile, dhe, sepse ata shkruan dhe e mbajtën “Hënën” edhe atëherë kur ishte përgjegjësi e madhe dhe shumë vështirë të shkruhej.
Literatura:
- Shaban Ramani, Revista “Hëna e Re”, (Bibliografi 1987 – 2020), bot. Bashkësia Fetare Islame e RMV, 2021, Shkup.
- “Hëna e Re”, nr. 8
- “Hëna e Re”, nr, 46-50 etj.
“Hëna e Re” nr. 308
“Hëna e Re”, numrat e sipër shënuar.
“Hëna e Re” nr. 151.
“Hëna e Re” nr. 177.
“Hëna e Re” nr. 250, 251, etj.
“Hëna e Re”, nr. 133
[1] .Kjo, natyrisht, duke u bazuar në faktin se fjala e parë e Kuranit إقراْ … “Lexo me emër të Zotit tënd, I Cili krijoi…”, dhe ajeti tjetër me të cilin fillon sureja “El-Kalem”: ن و القلم و ما يسطرون “Nun! Betohem në penën dhe në atë çka shkruajnë”, më së miripasqyrojnë rëndësinë e shkrimit që i ka kushtuar feja jonë e ndritshme. Nga aspekti i hadithit mund të përmendim me këtë rast hadithin e Resulullahit, i cili me një rast kishte thënë: (يُوزَن يومَ القِيامة مِداد العُلَماء ودم الشُّهَداء “Ditën e Gjykimit do të peshohet ngjyra e penës së dijetarëve me gjakun e dëshmorëve”. Për vlerën e shkrimit në fenë islame ka edhe hadithe tjera të shumta.
[2] Rreth artit në përgjithësi e sidomos rreth muzikës më së shumti kontribute ka shkruar Abas Jahja.
[3] P.sh. “El-Hilal” nr. 8, nr. 4 etj.
[4] Më së shumti janë botuar shkrime të Jusuf El-Kardavit, të cilat janë përkthyer në gjuhën shqipe. Të tilla shkrime gjejmë në numrin 46, 47, 48, 49, 50, 53, 321 etj.
[5] Në fillim ka qenë dymujore, e më vonë, nga nr. 34 njëmujore, nga nr. 48 dyjavore: gazetë kulturore informative islame, kurse nga nr. 191 botuesi e shndërron në revistë kulturore, informative islame).
[6] “Hëna e Re”, nr. 133 e në vazhdim.
[7] Shaban Ramani, Revista “Hëna e Re”, (Bibliografi 1987 – 2020), bot. Bashkësia Fetare Islame e RMV, 2021, Shkup.
[8] Gjatë shfletimit të kësaj reviste, lexuesi hasën edhe ndonjë mendim që nuk është brenda katër shkollave juridike islame, ndonëse kjo është më rrallë e pranishme.
[9] “Hëna e Re” 308. Për çudi ky numër përsëritet dy herë, pra ka dy numra të “Hënës” me numër të njëjtë!
[10] “Hëna e Re”, numrat e sipër shënuar.
[11] “Hëna e Re” nr. 250, 251, etj.
[12] “Hëna e Re” nr. 151.
[13] “Hëna e Re”, nr. 176, 177 etj…
