Shkruan: Jusuf ZIMERI
NDARJA E MËKATEVE
Nuk ka dilemë se njeriu është qenie mëkatuese, dashtë e pa dashtë ka të bie në mëkate sepse kjo është natyrshmëri e tij, por pajtimi me mëkatin dhe shoqërimi i tij me mëkatin pa marrë masa për pastrimin tij, nuk është nga natyrshmëria njerëzore. S’do mend se të gjitha mëkatet nuk janë të një kategori e as të një peshe, prandaj, për të kuptuar realitetin e tyre, dijetarët islam për të nxjerrë në pah rëndësinë dhe peshën specifike të mëkateve, i analizuan nga këndvështrime të ndryshme, dhe si rezultat e këtij studimi dalin se mëkatet ndahen në disa ndarje, lloje dhe nënlloje, varësisht nga këndvështrimi që analizohet mëkati.
- Ndarja e mëkatit nga aspekti natyrshmërisë së tyre.
Nëse mëkatin – gabimin e kundrojmë nga aspekti i natyrshmërisë së tyre, konstatohet se ato ndahen në:
- Mëkati si pasoj e mos veprimit të urdhrit për veprim,
- Mëkati si pasoj e veprimit të urdhrit për mos veprim,
Shumë njerëz mendojnë se mëkati arrihet vetëm duke kryer veprime të cilat janë të ndaluara dhe nuk marrin në konsideratë se edhe mos veprimi apo mos zbatimi i urdhrit për veprim është mëkat. Prandaj shumë njerëz mendojnë se marrja e pasurisë së huaj në mënyrë të pa ligjshme, qoftë përmes gënjeshtrës, mashtrimit apo ndonjë forme tjetër është mëkat i madh, por harrojnë se edhe mos falja e namazit është mëkat i madh.
Njerëzit sikur neglizhojnë faktin se mëkati i parë i shkaktuar në këtë botë është pikërisht për shkak të mos zbatimit të urdhrit për veprim. Ai mëkat është urdhri i All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu] melekëve për ti bërë sexhde Ademit [Alejhis-selam] , dhe këtë urdhër nuk e zbatoi shejtani. Këtë e vërteton All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] në Kur’anin famëlartë ku thotë: “E kur u thamë engjëjve: përuluni (bini në sexhde) Ademit, ata menjëherë iu përulën, me përjashtim të iblisit (djallit). Ai refuzoi dhe u mbajt në të madh dhe u bë pabesimtar.[1]
Nga ky ajet nënkuptohet se mëkati i parë i shkaktuar në këtë jetë është mos zbatimi i urdhrit për veprim, kurse mëkati për veprimin e ndaluar është mëkati i dytë kur Ademit [Alejhis-selam] All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] i kishte thënë: “Ne i thamë: “O Adem, ti dhe bashkëshortja juaj banoni në Xhennet dhe hani lirisht nga frutat e tij kah të doni, po mos iu afroni asaj bime (peme) e të bëheni zullumqarë (të vetvetes suaj).”[2]
All-llahu xh. sh. i kishte krijuar një komoditet Ademit [Alejhis-selam] dhe bashkëshortes së tij duke i lejuar që të shfrytëzojë të gjitha të mirat e saja, me përjashtim të një peme, duke i thënë që “as mos të afrohet” tek ajo pemë, sepse po e bëri këtë do të jetë zullumqar i vetvetes së tij. Mirëpo, Ademi [Alejhis-selam] në ndikimin e pëshpëritjes dhe hipokondrisë që i bëri djalli, gaboi dhe ngrëni ai dhe bashkëshortja e tij nga ajo pemë, dhe kështu bëri një mëkat duke thyer urdhrin e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu] për një ndalim. Më pas ai me frymëzim nga All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] u pendua për këtë veprim, dha ky ishte edhe pendimi i parë në jetën njerëzore.
Meqë theksuam se njerëzit në të shumtën e rasteve bien në mëkate për shkak të mos zbatimit të urdhrit për veprim, atëherë detyrimisht duhet të theksojmë se të gjitha urdhrat për veprim nuk janë të një kategorie, ashtu siç edhe dispozita nuk është e njëjtë nga të gjitha urdhrat. Sa më i fuqishëm të jetë urdhri për veprim, po aq është i fuqishëm edhe mëkati nëse nuk veprohet ai urdhër. Nëse nga urdhri përfitohet dispozita e farzit, mos veprimi që konsiderohet mëkat është më i rëndë se sa mos veprimi i urdhrit nga i cili përfitohet dispozita e mendubit. Prandaj besimtari islam, duhet të dijë se cilët urdhra për veprim janë më me prioritet në mënyrë që të ketë mundësi që të ruhet sa më shumë nga mëkatet e mosveprimit të atij urdhri.
Urdhri më i rëndësishëm më detyrues për njeriun është urdhri për besim në Njëshmërinë e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu] dhe kushtet tjera që e shoqërojnë besimin, apo siç i kanë emëruar dijetarët tanë kushtet e besimit, sepse e kundërta e besimit është Kufri, shirku, idhujtaria etj.
Pas këtij urdhri radhiten dispozita tjera që janë farze, apo shtyllat kryesore të islamit që janë; urdhri për faljen e namazit, agjërimin, dhënien e zeqatit dhe kryerjen e haxhit. Gjithashtu në këtë përfshihen edhe urdhrat tjerë të brendshëm që dispozita e tyre ka kategorinë e farzin, që nënkupton se mosveprimi i të gjithë këtyre detyrimeve konsiderohet mëkat prej mëkateve të mëdha për të cilat detyrimisht kërkohet pendimi -teuvbe. Në këtë rast detyrimisht më duhet të theksoj se mos kryerja e këtyre obligimeve (farzeve) konsiderohet mëkat prej mëkateve të mëdha, sepse refuzimi apo kontestimi i tyre në parim, konsiderohet kufr-pabesim.
- Ndarja e mëkatit nga aspekti i pasojave të tij.
Mëkati nga aspekti i pasojave që shkakton mëkati, ndahet në;
- Mëkate të kufizuara, që do të thotë se pasojat e këtij mëkati kufizohen vetëm te vepruesi dhe nuk ndikojnë drejtpërdrejti te dikush tjetër apo te shoqëria por indirekt ndikojnë edhe te të tjerët dhe në shoqëri, siç është mos falja e namazit, mosagjërimi, mos leximi i Kur’anit, largimi nga dhikri, etj.
- Mëkate të pa kufizuara (kalimtare) që pasojat e saja kalojnë edhe te individë tjerë apo te shoqëria, siç janë, gënjeshtra, vjedhja, padrejtësia, zullumi, shpifja, etj etj.
- Ndarja e mëkatit nga aspekti i së drejtës së dëmtuar.
Nëse mëkatin e shohim dhe analizojmë nga aspekti i së drejtës, konstatohet se ndahet në:
- Mëkati i kryer mbi një të drejtë që është e drejtë e plotë e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu].
Kjo është vepra e të obliguarit, e cila është e drejtë e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu] siç janë ibadetet, dhe çdo çështje shoqërore , për të cilën nuk cenohet dhe nuk sulmohet e drejta e ndonjë personi të caktuar, por cenohet dhe sulmohet e drejta e shoqërisë në përgjithësi, gjë që ndërlidhet me interesin e përgjithshëm shoqëror dhe përfshinë interesat e përgjithshme të kësaj dhe asaj bote, siç janë xhihadi, dënimi i prostitucionit dhe i pirjes së alkoolit .
Kjo e drejtë që të vërtetohet para gjykatës nuk ka nevojë për padi nga ndonjë individ, por këtë e bën organi kompetent, dhe për këtë veprim askush nuk posedon të drejtën e faljes (abolimit) apo amnistisë dhe nuk i lejohet personit që të tërhiqet nga ajo me ose pa kompensim.
Kjo e drejtë ndahet në tetë lloje:
- Ibadete të plota (të pastra), siç janë imani, namazet, agjërimi, zeqati, haxhi, xhihadi etj. Këto ibadete për të qenë të vlefshme medoemos duhet të vendoset (të bëhet nijet), në të kundërtën nuk janë të vlefshme.
- Ibadete që përfshijnë (përmbajnë) rëndësi (ngarkim) siç është sadakatul fitri tek Hanefijtë. Sadaka është ibadet, andaj kushtëzohet vendosja (nijeti), por në anën tjetër është edhe ngarkim e rëndësi dhe për dhënien e tij janë të obliguar (sipas shumicës së dijetarëve, por jo edhe sipas Medh’hebit Hanefij) edhe fëmija edhe i marri.
- Rëndësia (ngarkimi) i cili përmban ibadet p.sh., dhënia e zeqatit për prodhimet bujqësore, ushrit (dhjetëshja) ose gjysmëdhjetëshja.
- Rëndësia (ngarkimi) e cila përmban sanksion, p.sh., haraxhi, duke pasur parasysh se ai lidhet me tokën, konsiderohet rëndësi, por shikuar se ata që e punojnë tokën janë jo myslimanë që jetojnë në shtetin islam me vendbanim të përhershëm اهل الذمة, konsiderohet sanksion.
- Sanksion i plotë. Siç është dënimi i prostitucionit, i vjedhjes, i pirjes se pijeve alkoolike, dënimi i rebelëve dhe i cubave. Këto sanksione i kryen imami ose zëvendësi i tij (kadiu-gjykatësi).
- Sanksion i pjesërishëm. p.sh., vrasësi nuk trashëgon prej trashëgimit të të vrarit të tij. Mos trashëgimi është sanksion material (financiar), por dënimi nuk përfshin edhe sanksion trupor, që do të thotë se dorasi dënohet materialisht e jo fizikisht.
- Të drejtat që sillen ndërmjet sanksionit dhe ibadetit, siç janë kefaretet. Kryerja e tyre ka përmbajtje ibadeti, ngase ato kryhen ose me agjërim, me lirimin e një robi ose me ushqim, por meqë është bërë obligim, për shkak se personi ka kryer një vepër të ndaluar, ajo konsiderohet sanksion.
- E drejta e cila qëndron vetvetiu, siç është dhënia shtetit një të pestën (1/5) e pasurisë së fituar nga lufta, prej xeheve dhe pasurisë (arkës) së gjetur në tokë.
- Mëkati që është kryer mbi një të drejtë që është e drejtë e plotë e njeriut.
Kjo e drejtë është ajo vepër e të obliguarit e cila ndërlidhet me të, e drejta e plotë e robërve. E drejta e robit (njeriut) është ajo që ndërlidhet me interesin e tij personal të kësaj bote, siç është pasuria e tij për të cilën nuk ka të drejtë të marrë nga ajo askush pa lejen e pronarit, borxhet, trashëgimi. Mosrespektimi i të drejtave të njeriut është padrejtësi dhe kriminalitet (zullum). All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] nuk e pranon pendimin (teuben) e njeriut nëse ai ka shkelur një të drejtë të robit (njeriut), vetëm nëse ai ia rikthen atë të drejtë personit, të cilit ia ka bërë të padrejtën, ose t’ia falë me ose pa kompensim, ose të marrin hallallëk në mes vete. Kjo e drejtë pranon falje (atij që i është bërë e padrejtë ka të drejtë ta falë atë), po ashtu ka të drejtë të kërkojë kompensim në disa raste, siç është e drejta e mehrit dhe shpenzimet e bashkëshortes. Për të gjykuar gjykatësi në këtë të drejtë kushtëzohet që të ketë padi, pranon që ta tërheqë padinë me ose pa kompensim.
- c) E drejta që në të tubohen dy të drejtat, por e drejta e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu] është më parësore (më shumë). siç është dënimi i shpifjes (kadhfit) tek Hanefijtë. Shikuar nga aspekti i dobisë së (interesit) përgjithshme, e që është ruajtja e nderit të njerëzve, ruajtja e gjuhës prej fjalëve të ndaluara dhe formimi i një shoqërie njerëzore të denjë dhe pa devijime, është e drejtë e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu], por duke pasur në konsideratë nderin e të shpifurit (atij që i është bërë shpifje) المقذوف dhe vërtetimin e nderit të tij, është e drejtë e njeriut, porse e drejta e parë (e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu]) ka përparësi në këtë sanksion. Kurse sipas Medh’hebit Shafi’ij dhe Hanbelij sanksioni për shpifje është e drejtë e plotë e njeriut (robit).
- d) E drejta që në të tubohen dy të drejtat, por e drejta e njeriut është më parësore, siç është gjakmarrja vështruar nga interesi i përgjithshëm, i cili është ruajtja e jetës së njerëzve, ruajtja e sigurisë, pakësimi i kriminalitetit, është e drejtë e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu], por vështruar nga interesi personal, i cili është e drejta e të afërmve të të mbyturit, aplikimi i gjakmarrjes nga ana e sunduesit zbut zemrat e etura për gjak dhe pengon hakmarrjen. Është e drejta e njeriut, pasi që e drejta e njeriut është më e madhe, atëherë nuk mund që të bëhet sanksioni me gjakmarrje vetëm pas kërkesës së të afërmit të të mbyturit. I afërmi ka të drejtë ta falë atë dhe të tërhiqet nga padia me ose pa kompensim. (T. Bislimi, Edukata, 2018).
- Ndarja e mëkatin nga aspekti i madhësisë së tij
Shumica e dijetarëve islam janë të mendimi se mëkati nga aspekti i madhësisë së tij, ndahet në:
- Mëkate të vogla dhe
- Mëkate të mëdha,
Edhe pse disa dijetarë janë të mendimit se të gjitha mëkatet janë të mëdha, sipas shumicës së dijetarëve islam në të gjitha kohët janë të mendimit se, ndarja e mëkateve në “mëkate të mëdha” dhe “mëkate të vogla” është në harmoni të plotë me natyrshmërinë e Islamit dhe me veprimtarinë dhe sjelljen njerëzore. Veprimet e njerëzve nuk janë të gjitha të një shkalle, porse kanë dallime mes veti si në veprime të mira ashtu edhe në të liga. Ajo që nuk mund të kontestohet është fakti se mëkatet e mëdha janë të gjitha ato mëkate që janë përkufizuar me argument të prerë nga Kur’ani apo suneti, kurse tjerat bien në mëkate të vogla. Mirëpo, është me rëndësi të kuptohet rregulli i artë ku thotë: “Nuk ka mëkat të madh me istigfar (kërkim faljeje) dhe nuk ka mëkat të vogël në vazhdimësi të mëkatit”.
Disa dijetarë e në mesin e tyre edhe imam Ebu Bekr El Bakilani, Ibni Kushejri dhe shumë të tjerë janë të mendimit se çdo gjë e ndaluar konsiderohet mëkat i madh, por disa janë më të mëdha se disa tjerë, sepse madhësia dhe zvogëlimi i mëkatit është çështje relative, nuk është statike. Kjo është një ndjenjë e mirë, do të thoshte dr. Jusuf Kardavi (teuvbetu ilall-llah :173), por nuk mund ta kontestojë realitetin pragmatik.
Mirëpo, mendimi i shumicës së dijetarëve islamë për ndarjen e mëkateve në “mëkate të mëdha” dhe në “mëkate të vogla” mbështetet në argumentet autentike islame (kur’an dhe sunnet), por gjithashtu kjo vërtetohet edhe nga gjurmët e selefit të ndershëm.
All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] thotë: “Në qoftë se ju i shmangeni gabimeve të mëdha, që u janë ndaluar juve, Na do t’ju mbulojmë gabimet tuaja të vogla dhe do t’ju shpijmë në (një) vend të mrekullueshëm (në xhenet)[3].
Nga ky ajet kur’anor qartë na bëhet me dije se All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] mëkatet i ka ndarë në dy lloje që janë “mëkatet e mëdha” për të cilat All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] thotë se nëse largoheni prej tyre, ne do t’u mbulojmë (shlyejmë) mëkatet e vogla dhe kështu do të hyni në xhenet.
All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] thotë: “Ata që largohen prej mëkateve të mëdha dhe prej punëve të ndyta (prostitucionit), përpos ndonjë pune të imët, s’ka dyshim se Zoti yt gjerësisht përfshin me falje…”[4]
Komentuesit e Kur’anit fisnik janë të mendimit se nocioni “el-lememu” në këtë ajet kur’nor ka kuptimin e mëkateve të vogla, nga të cilat njeriu e ka të vështirë që të mbrohet, e që nënkupton se edhe në këtë ajet All-llahu xh. sh. mëkatet i ndanë në mëkate të mëdha dhe mëkate të vogla.
Në lidhje me ndarjen e mëkateve në të mëdha dhe të vogla, vërtetojnë edhe hadithe autentike të pejgamberit [Alejhis-selam] e në mesin e tyre edhe hadithi ku Pejgamberi [Alejhis-selam] ka thënë: Transmetohet nga Ebu Hurejreja [Radiall-llahu anhu] se vërtetë i Dërguari i All-llahut [Sal-lall-llahu alejhi ve sel-leme]ka thënë: “Pesë namazet, namazi i xhumasë deri në xhumanë tjetër janë falje të mëkateve mes tyre, nëse nuk është zhytur në mëkate të mëdha.[5]
Nga ky hadith i pejgamberit [Alejhis-selam] qartë vërehet namazi deri në namazin tjetër, në nivel ditor, si dhe namazi i xhumasë deri në namazin tjetër të xhumasë janë veprime që shlyejnë mëkatet e vogla përderisa besimtari islam nuk është zhytur në ndonjë nga mëkatet e mëdha për të cilin detyrimisht duhet bërë pendim (teuvbe). Imam Bejhekiju thotë se këto transmetime janë argument i fuqishëm që vërtetojnë se ekziston dallim mes mëkateve të mëdha dhe mëkateve të vogla, prandaj nëse arrijmë të ruhemi nga mëkatet e mëdha, atëherë vetë ky veprim do të jetë shkaktar për shlyerjen e mëkateve të vogla.
Numri i mëkateve të mëdha
Mëkatet e mëdha që në burimet dhe literaturën islame njihen me nocionin (“ar. el kebairu” konsiderohen ato veprime për të cilat ekziston tekst autentik që i cilëson si mëkate të mëdha. Transmetohet si Ibni Abasi [Radiall-llahu anhu] ka thënë: “Çdo veprim i ndaluar nëse veprohet, është mëkat i madh” .
Marrë parasysh faktin se nuk ekziston ndonjë tekst autentik që saktësisht përcakton numrin e mëkateve të mëdha, atëherë gjejmë se ekzistojnë mendime të shumtë mes dijetarëve islam, duke filluar që nga sahabët e më pas, rreth përkufizimit të numrit të mëkateve të mëdha.
Marrë para sysh se ekzistojnë një numër i madh i mendimeve rreth përcaktimit numerik të mëkateve të mëdha, mund të themi se ekzistojnë dy grupe mendimesh, që janë:
Mendimi i parë, është mendimi disa nga sahabëve, tabiinëve dhe dijetarëve të mëvonshëm të cilët mëkatet e mëdha i përkufizojnë me numra, edhe pse edhe brenda këtij grupi ka kundërthënie për numrin e mëkateve të mëdha. Sipas asaj që paraqet Abdurrezaku në Musanifin e tij (babul kebair) Ibni Mes’udi është i mendimit se mëkatet e mëdha janë vetëm katër. Aliu, [Radiall-llahu anhu] Atai, Ubejd ibn Umejri, janë të mendimit se mëkatet e mëdha janë shtatë, duke u bazuar në hadithin e pejgamberit [Alejhis-selam] ku thotë: “largohuni shtatë mëkateve shkatërruese…”. Abdullah ibn Amr ibn Asi, Abdullah ibni Omeri dhe të tjerë janë të mendimit se se mëkatet e mëdha janë nëntë. Disa janë të mendimit se numri i mëkateve të mëdha është njëmbëdhjetë etj. Imam Taberiu në tefsirin e tij (5/41) regjistron transmetimin nga Ibni Abasi i cili përkufizimin e disa haditheve që flasin për mëkatet e mëdha nuk e merr si përcaktim të numrit të mëkateve të mëdha, por e kupton vetëm si shembull i përmendjes së mëkateve të mëdha, andaj transmetohet se ai ka thënë: Mëkatet e mëdha, janë më afër shtatëdhjetëshit se sa shtatëshes. Imam Ajniju në shpjegimin e Buhariut regjistron transmetimin nga Ibni Xhubejri i cili ka thënë: Një njeri i kishte thënë Ibni Abasit [Radiall-llahu anhu] sa janë mëkatet e mëdha?: Tha: Ato janë afër shtatëqind. Në vazhdim do të përmendim disa hadithe të pejgamberit [Alejhis-selam] mbi të cilat dijetarët islam i mbështetën mendimet e tyre në përkufizimin numerik të mëkateve të mëdha.
Në sahihun e imam Buhariut dhe Muslimit gjejmë hadithin e transmetuar nga Abdullah ibn Amr ibn Asi se pejgamberi [Alejhis-selam] ka thënë: “Mëkatet e mëdha janë: Shirku- përshkrimi rival All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu] mos respekti ndaj prindërve, vrasja e njeriut dhe betimi fundosës”[1]
Mendimi i dytë është i përfaqësuar nga dijetarët të cilët mëkatet e mëdha nuk i kanë përkufizuar në numra. Sipas mendimit të tyre çdo veprim për të cilin vërtetohet sanksion (dënim) qoftë në jetën e kësaj apo botës tjetër është mëkat i madh, siç është sanksioni prostitucionit, vjedhjes, alkoolit, etj, ose çdo veprim i cili shoqërohet me mallkim apo kërcënim, apo që përshkruan hidhërimin e All-llahut [Xhel-le Xhelaluhu] për atë veprim, konsiderohet mëkat i madh (medarixhu es-salikin). Kjo na jep me kuptua se mëkatet e mëdha nuk janë të kufizuar në numra. Alij Ibni Ebi Talha ka thënë: Çdo veprim të cilin All-llahu [Xhel-le Xhelaluhu] e ka përfunduar me zjarr, apo hidhërim, apo mallkim ose dënim të tmerrshëm, ai veprim konsiderohet mëkat i madh. (Kardavi-Et-tevbetu ilall-llah).
[1] Buhariu dhe Muslimi
[1] Suretu El Bekare : 34
[2] Suretu El Bekare : 35
[3] Suretu En-Nisa : 31
[4] Suretu En-Nexhm :32
[5] Muslimi
